Het boekje ligt voor me: Srebrenica en PAX, 25 jaar solidariteit.
Wat is het keurig. Wat is het beschaafd. Wat is het sááái.
Je ziet de in dit jubileumboekje beschreven dynamiek er niet aan af. Grijze tekst. Een flets kleurenbladje voor de foto’s met nogal wat Pax’ers erop. Voor de nodige afwisseling. Tip: zet een bril op je neus. Voor de tijdlijn twéé brillen. Of drie. En maar hopen dat je er daarna iets snapt van die tijdlijn, verborgen in de binnenkant van de boekomslag.
Het succesverhaal is goed leesbaar geschreven. Een kabbelend voortgaande beschrijving van een oneindige hoeveelheid gebeurtenissen in het kader van opeenvolgende goede daden van Pax te midden van het Balkan-puin, veroorzaakt door de verschrikkingen van de Balkanoorlog met als ellendig dieptepunt de val van de enclave Srebrenica op 11 juli 1995. Een enorme klus die Chris Keulemans op bewonderenswaardige wijze wist te klaren!
Tijdens en na het lezen van deze Pax-succes-story, rest niets anders dan de conclusie te trekken dat Pax de sleutel in handen heeft van de Koninklijke Weg naar de Vrede! In Europa en dan ook nog Wereldwijd!
Tot stand gebracht middels kantoren op spannende plekken met in-en uit lopende Very Important Persons, Citizens Assemblies all over, zakken met subsidiegelden, gevlieg van hotspot naar hotspot, gesleep met moeders en Dutchbatters, een museum met de stoel van Karremans.
Maar…hoe kan het dat na al dat moois de aller-allergrootste vraag zich opdringt, hoog boven al dat gezwoeg:
wáár blijft nou toch die lang verwachte vrede????
‘De muren tussen de partijen worden steeds hoger opgetrokken’, meldt de Volkskrant op 11 juli j.l. Hoe kan het dat de (teruggekeerde) bewoners van het conflictgebied leven in angst voor wat komen gaat, niet meer geloven in de meer dan ooit duister uitziende toekomst? Waar was Pax toen de Servische premier Dodik de journalisten die hem willen bevragen over ‘Srebrenica’, letterlijk van zich af sloeg….?? De situatie is zeer, zeer zorgelijk. Onze Srebrenicani noemen de situatie explosief. Maar op termijn moet ook de Servische stem een plek vinden in het Srebrenicamuseum, volgens Pax.
Natuurlijk, nietsdoen is hier geen optie. Maar de doorlopende zelffelicitaties van Pax zijn dat ook niet. Ongepast, nu de vrede verder weg blijkt dan ooit.
Democratie brengen blijkt een van de principes van Pax:
“Democratie begint van onderop. En maakt alleen een kans als mensen die elkaar niet willen spreken, elkaar tóch spreken.”
Dat lijken gemakkelijk op papier opgeschreven woorden. De praktijk is anders, weten wij als PCSM Stari Most in relatie met het zich als conflictoplossers afficherende Pax.
Begin maar eens met daartoe het voorbeeld te geven vanuit het eigen huis, de Pax Head Quarters, residerend te Utrecht, Nederland. Of is dat principe alleen geldig voor activiteiten buiten onze landgrenzen?
In het jubileumboekje wordt de vraag gesteld:
‘zouden er andere organisaties te vinden zijn , Internationaal, die een zo lange geschiedenis van solidariteit hebben met een conflictgebied uit die periode en de wederopbouw daarna?…Die zowel ter plekke als in eigen land de politiek bewerken.’
Vervolgens wordt de werkwijze van Pax vergeleken met die van solidariteitsorganisaties wereldwijd. En ja! Hoera! De werkwijze van Pax met Srebrenica is uniek! We zijn er weer.
Zelfs Hasan Nuhanovic en de advocate van de moeders, Liesbeth Zegveld, moeten eraan geloven: zij ‘opereren binnen het veel bredere palet van Pax’. Je moet maar durven. Eigen organisatie eerst! Pax for Peace!
Alleen: wáár is de vrede???
Over de fikse deuk in het hoera-beeld wordt gezwegen. In het boek wordt tot in detail verhaald over mooie daden, die ook wel eens fout aflopen. ‘Dat kan niet anders.’
Echter, over de 17 jaar (2000-20017) dat Pax onderdeel vormde van de groep die vanaf 1996 jaarlijks in Den Haag op 11 juli tot op heden de val van Srebrenica herdenkt: geen woord! Pax meldde zich in 2000 bij deze groep van betrokken en mondige Nederlandse en Bosnische burgers. Na jaren van eerder harmonieus samengaan, werd de samenwerking problematisch en trok Pax zich tenslotte terug in haar ivoren toren van onaantastbaarheid. De eigen agenda diep weggeborgen in eigen zak.
Werd er niet voldoende geapplaudisseerd voor de Pax-inbreng? Was men te mondig? De verbinding die Pax zo voorstaat als de weg naar vrede, resulteerde door eigen toedoen tot ontbinding. Ook Politiek Comit’ Stari Most raakte daardoor verdeeld. Maar de herdenkingen gaan door, net als de betrokkenheid met Srebrenica van de vijf ‘Stari Mosters’ en hun onderlinge vriendschap! Maar dan zonder Pax, de conflictoplosser. Hè dat luchtte op….
Dit jaar de herdenking voor de 25e keer: wat was het prachtig en indrukwekkend!
Waarom over die emotioneel geladen periode in Nederland geen woord? Hoort Nederland ineens niet meer bij Srebrenica en vice versa? (Behalve als het om de centjes gaat.) Een beetje pijnlijk, die periode? Met intern gedoe kun je bij de achterban natuurlijk niet aankomen. Dus als je erover zwijgt, dan bestaat het ook niet. Gemiste kans? Had een pilotproject kunnen zijn. Beetje dom?
Een antwoord mogen we niet verwachten. We kregen nooit antwoord als het over iets ging dat in de ogen van Pax onwelgevallig was. Ik zoek dus zelf naar de reden. Zou het dit kunnen zijn: heeft dit aanmatigende gedrag misschien te maken met de verhouding Hulpverlener (Pax) versus Slachtoffer, de afhankelijke hulpzoekende? (In de Balkan, in dit geval)? Dat is heel wel mogelijk. De mondige Nederlandse voorbereidingsgroep die de herdenkingen organiseerde was geen hulpzoekende. Die zocht verbinding. Het antwoord van Pax: ontbinding…
In de tijdlijn zie ik met de drie brillen op mijn neus: Campagne tegen het uitzetten van Srebrenica-vluchtelingen uit Nederland. Die harde, emotioneel geladen politieke campagne komt enkel en alleen voor rekening en verantwoordelijkheid van Politiek Comité Stari Most, na weigering van Pax, bij monde van Marjan Lucas, om de campagne te steunen.
Maar toen de actie succesvol bleek, kwam ook Pax toch nog even om de hoek kijken. Politiek Comité Stari Most wist tenslotte alle met uitzetting bedreigde Srebreniciani hier te houden. Met velen van hen onderhouden wij nog een hechte vriendschap. Soms vergezellen wij iemand naar Bosnië als een dierbare in Potočari wordt begraven. Dus: streep in de tijdlijn die als Pax genoemde activiteit maar door.
Tenslotte zie ik in het laatste Pax-tijdschrift een vette, in zwart-rood gedrukte zin. Dezelfde zin ook in het boekje, maar dan in de dunne letter:
‘De overlevenden hebben het laatste woord’.
Hoezo? Ze hadden toch altijd al het laatste woord? Nooit het eerste? Het eerste woord was altijd voor ons! ‘Het gaat altijd om jullie’, is al 25 jaar het bittere verwijt uit de mond van degenen die aan de genocide ontkwamen. Zie de case van het Pax-Srebrenica-museum, gezien in de documentaire van Kay Mastenbroek:
Het museum nadert zijn voltooiing. Hectisch. Alle partijen druk geweest.
Rest als laatste een uitnodiging aan de direct betrokkenen, de delegatie van de Srebrenica-moeders! Hun reactie is woede en teleurstelling. Conservator Monique reageert op de moeders:
Dit was een pan met overkokende melk.
OM WIE GAAT HET OOK WEER???
Postscriptum.
In deze observatie ben ik niet ingegaan op de beschrijving van mijn brochure ‘De geheime deal’ in het jubileumboek (pagina 121 – 123). Ik vond het –in mijn tweede cri-de-coeur– misplaatst om te gaan ‘jij bakken’. Hier toch enkele opmerkingen. De auteur Chris Keulemans heeft mij niet vooraf geïnformeerd over zijn beschrijving. Die is op zich niet verkeerd. Maar wat wel steekt, is de laatste alinea waar de Pax-medewerker Dion van den Berg ‘zich verweert’. Hij stelt dat hij de groep die zich bezighield met de voorbereiding ‘zo klein en overzichtelijk mogelijk’ moest blijven. Dit is geen argument om een nabestaande die in Nederland woont, of een bestuurslid van Stari Most bij de groep toe te voegen. En dan de opening van het museum. Een week voorafgaand aan de opening werden wij in Nederland pas geïnformeerd met een uitnodiging. Mijn kritiek, dat wij en de nabestaanden in Nederland op eigen kosten de reis erheen moesten regelen (er zijn niet veel vliegtuigen van Amsterdam naar Sarajevo) laat hij onbesproken. Maar het meest kwalijk is, dat ik op deze wijze -via het jubileumboek- een reactie heb gekregen op mijn brochure. Dion van den Berg is (voor de zoveelste keer) het gesprek uit de weg gegaan.
Jehanne van Woerkom, lid van het voormalig comité Politiek Comité Stari Most
Bussum, 16 juli 2020
www.jehannevanwoerkom.nl
Nagekomen bericht:
Bij toeval kwam een passage uit het PAX-jubileumboek mij opnieuw onder ogen. Die passage vraagt om een, zij het wat late reactie.
Dion van den Berg verwijt mij, de schrijfster van een kritische reactie op het Jubileumboek, dat er sprake zou zijn van “zelfverrijking over de rug van de slachtoffers” (van de Srebrenica-genocide) ”Daar ga ik niet op reageren,” meldt hij. Mijn antwoord: Groot gelijk Dion, heel verstandig! Je zult dat verwijt ook nergens vinden, niet in “De Geheime Deal” en niet in het jubileumboek! Mijn kritische speerpunt was het stiekeme onderonsje tussen Pax en de ministeriele geldschieters rond het op te richten museum in Potocari. Daarmee ontstond een uiterst pijnlijke situatie bij de Srebrenica-gemeenschap in Nederland en hun vrienden-zaakbehartigers die buitengesloten werden, en zich genegeerd wisten. Ik heb dat als uiterst laakbaar ervaren. Een op te richten Srebrenica-museum is een zaak die de hele Nederlandse samenleving aangaat en door haar gedragen zou moeten worden. Niets is van dat alles. Helaas.
Jehanne van Woerkom, 31-01-2025
Zie ook The Dutchbat museum papers