27 april Koningsdag, 4 mei Dodenherdenking, 5 mei Bevrijdingsdag: wij weten waar deze dagen voor staan. Maar dat 9 mei een bijzondere dag is –de Dag van Europa– weet bijna niemand.
Vrede en democratie door beheer van kolen en staal?
Op 9 mei 1950 werd de pers bijeengeroepen voor een ‘mededeling van het hoogste belang’. Op deze persbijeenkomst las de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken van Frankrijk, Robert Schuman, een verklaring voor aan de pers voor. Deze verklaring was de essentie van het Verdrag van Parijs, dat net was overeengekomen. In die verklaring pleitte Schuman voor een organisatie die de Franse en Duitse productie van kolen en staal – toen belangrijke grondstoffen voor de oorlogsvoering – onder gezamenlijk beheer zou plaatsen. Op die manier zou de vrede op het Europese continent bewaakt worden. Het leidde tot de eerste Europese instelling, de EGKS, en daarmee tot het begin van de latere EU. Sindsdien wordt 9 mei gezien als de ‘Dag van Europa’ (ook wel ‘Europadag’ genoemd).
Op 23 augustus 1939 sloten Hitler en Stalin een niet-aanvalsverdrag die de geschiedenis is ingegaan als het Molotov–Ribbentroppact. Door sommige historici ook wel het duivelspact genoemd. Dit luidde het begin in van de Tweede Wereldoorlog. De ellende van de nationaal-socialistische dictatuur, die dit verdrag heeft teweeggebracht, heeft wat ons betreft geduurd tot 1945. In mei 1945 was deze oorlog beëindigd. Voor West-Europa betekende dit het begin van de vrede en vrijheid. Voor Oost-Europa een wisseling van de wacht; de nationaalsocialistische dictatuur werd ingewisseld voor de communistische dictatuur. Pas met het einde van de Koude Oorlog waren de gevolgen van dit pact voor iedereen beëindigd.
Toen Oost-Europese landen lid waren geworden van de Europese Unie, rees de vraag wat nu de ‘Dag van Europa’ moest zijn. Immers, voor Oost-Europeanen zei de datum van 9 mei niet zoveel. De verklaring van Schuman dat met een gezamenlijk beheer over kolen en staal de vrede in het Europese continent zou kunnen worden gewaarborgd, was voor hen niet meer relevant. Voor Oost-Europa ging het ruim veertig jaar later over andere zaken. Overigens hebben ook West-Europeanen heden ten dage weinig of niets meer met de datum 9 mei. Wie dacht op 9 mei 2017 aan de ‘Dag van Europa’ toen op die dag het Eurovisie Songfestival plaatsvond? De voorafgaande jaren heeft men 9 mei ook zonder een songfestival als ‘gewone dag’ ervaren. Kennelijk moeten we de ‘Dag van Europa’ anders invullen.
Molotov-Ribbentroppact herdenking in Boedapest op 23 augustus 2012. Locatie: voor het ‘Huis van terreur’, de voormalige nazi-gevangenis van Boedapest. Na de ‘bevrijding’ van Hongarije in 1945 was dit gebouw het ‘hoofdkantoor’ van de communistische geheime dienst. Niet minder huiveringwekkend. In de kelders zijn de cellen nog steeds aanwezig. Het gebouw is een indrukwekkend museum geworden. SGTRS was aanwezig bij de herdenking.
Op 23 augustus 2011 werd in Polen ‘De Verklaring van Warschau’ (Warsaw Declaration) uitgegeven, een verklaring die door West- en Oost-Europese landen is ondertekend. In deze verklaring staat onder meer, ‘…. de Dag van Europa als herinnering aan de slachtoffers van alle totalitaire regimes, in het licht van de geschiedenis van onze landen op 23 augustus te gedenken’.
Deze verklaring was ook ondertekend door een aantal West-Europese landen zoals Griekenland, Portugal en Zweden. De Nederlandse handtekening ontbreekt. Wij hebben daarom het ministerie van Veiligheid en Justitie hierover bevraagd. Op 10 augustus 2017 heeft het ministerie verklaard, dat – al heeft het niet getekend, Nederland ‘de onderliggende doelstellingen van de Verklaring ondersteunt.’
Sinds 2011 wordt ‘23 augustus’ elk jaar herdacht, waarbij steeds wisselend een bepaalde stad centraal wordt gesteld. Als een voormalig Oostblokland voorzitter is van de Raad van de Europese Unie, wordt de hoofdstad van dat land centraal gesteld. Warschau (vz) in 2011, Boedapest in 2012, Vilnius (vz) in 2013, Riga in 2014, Tallinn in 2015, Bratislava (vz) in 2016 Tallinn (vz) 2017 en wederom Tallinn in 2018.
In 2017 vond de viering voor de tweede keer plaats in Tallinn. Reden was dat vanwege de Brexit Estland de voorzittershamer van de Raad van de Europese Unie had overgenomen van het Verenigd Koninkrijk. Hier de programma van de herdenking.
In 2018 vond de viering voor de derde keer plaats in Tallinn. Oostenrijk was aan de beurt om de dag te organiseren, omdat het voorzitter was van de Raad. Echter Oostenrijk liet het afweten. Daar er in Tallinn het monument van de gedeporteerde Esten in 2018 gereed zou komen, heeft Estland het initiatief genomen de herdenking wederom te organiseren, waarbij de onthulling van het monument van de gedeporteerden centraal stond.
De Europese Commissie geeft ook aandacht aan de herdenking van het Molotov-Ribbentroppact. Sinds de Verklaring van Warschau is uitgegeven, geeft de Europese Commissie rond de datum van 23 augustus een verklaring uit, waarin staat, dat het herdenken op deze dag heel belangrijk is.
Hier de verklaring van de Commissie van 2017.
Hier de verklaring van de Commissie van 2018.
Wel is het maar een karig geheel, dat door de jaren heen meer op een verplicht nummertje is geworden. Want verbaal ‘zich solidair uiten’ is goedkoop, als men zich realiseert dat de Europese Commissie geen geld beschikbaar wil stellen voor de werkzaamheden van bijvoorbeeld het Platform of European Memory and Conscience. Dit Platform was opgericht als gevolg van een resolutie van het Europarlement. De resolutie impliceerde financiële ondersteuning door de Europese Commissie. Een organisatie als Geen Stijl prikt hier natuurlijk doorheen als Geen Stijl deze verklaring belachelijk maakt. .
De SGTRS streeft ernaar om 23 augustus uit te roepen als de ‘Dag van Europa’. Niet puur vanwege het Molotov-Ribbentroppact, maar wel vanuit het uitgangspunt dat een gezamenlijke geschiedenis en gezamenlijk verdedigde vrije waarden het minstens zozeer verdienen om herdacht te worden dan een economische samenwerking.
Zie ook Het pact dat miljoenen doodde (column in De Telegraaf van Bob Smalhout).
Hier: Herdenking Molotov Ribbentrop-pact in Tallinn 2017
Hier: Herdenking Molotov Ribbentrop-pact in Tallinn 2018