De Srebrenica genocide.
De Srebrenica Herdenking wordt voorbereid. Een van de eerste acties is het ophangen van dit spandoek.
Op 11 juli 1995 maakte Srebrenica ‘naam’ als de plaats waar de ergste daad van genocide heeft plaatsgevonden in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Srebrenica zou de veilige haven zijn, ingesteld door de Verenigde Naties die door Nederlandse Dutchbat militairen verdedigd zou worden. Bosnisch-Servische troepen onder bevel van generaal Ratko Mladić vielen echter met tanks de enclave binnen en vermoordden meer dan acht duizend Bosnische moslims. De Nederlandse Dutchbat militairen hebben dit geweld niet weerstaan. De veilige haven Srebrenica werd een dodenakker.
Na de val van Srebrenica was er de gedwongen scheiding van mannen van hun gezinnen, het gedwongen afvoeren/de deportatie van vrouwen en kinderen waarbij veel geweld werd gebruikt (veel vrouwen werden eerst verkracht, en daarna vermoord, of losgelaten), daarna de vrije aftocht van Dutchbat. En de Bosnische mannen? Het Bosnisch-Servische leger vermoordde hen systematisch. Toen steeds duidelijker werd dat er sprake is geweest van genocide op deze mannen en andere vluchtende Bosniërs, en de Nederlandse Dutchbat militairen zich dit bewust werden, voelden ook zij zich slachtoffer. Zij waren op een missie gestuurd met ontoereikende informatie en veel te lichte bewapening. Achteraf was bij veel Dutchbatters sprake van geestelijke nood, soms traumatisering. Enkelen pleegden zelfmoord. Rechtszaken volgden.
De herdenkingen
Enkele tientallen mensen hebben de val van Srebrenica herdacht met een stille tocht. Bij het Vredespaleis werd een krans gelegd. Haagse Courant 12 juli 1996.
Elk jaar wordt op 11 juli deze tragedie zowel in Bosnië (Srebrenica/Potočari) als in ons land (Den Haag) herdacht. In Bosnië worden dan resten van geïdentificeerde Bosnische slachtoffers van de genocide begraven die in het afgelopen jaar in massagraven zijn gevonden. Tijdens de herdenking in Den Haag op het Plein worden deze slachtoffers bij naam genoemd en eer betuigd.
De eerste Srebrenica herdenking (1996) is voorbij. De man op de fiets is Caspar ten Dam. Hij is alle jaren betrokken geweest bij de herdenkingen.
De eerste herdenking werd al op 11 juli 1996, dus één jaar na de genocide, georganiseerd door een kleine groep mensen verenigd in Politiek Comité Stari Most en enkele Bosnische mensen. Vermeldenswaard is, dat Politiek Comité Stari Most zijn oproep om bij de herdenking aanwezig te zijn had aangekondigd in een Nieuwsbrief waarin het comité eisen stelden, die toen onbespreekbaar waren, en na ruim twee decennia toch zijn verwezenlijkt. Tijdens de herdenkingen wordt er altijd een beginselverklaring voorgelezen. Dit gebeurde ook al bij de eerste herdenking in 1996.
Dit comité is daarna elk jaar bij de herdenkingen betrokken geweest tot en met 2017, toen ‘Stari Most’ werd opgeheven. Toch zijn er nog enkele leden van Stari Most tot en met de herdenking van 2022 op persoonlijke titel betrokken bij de organisatie van de herdenkingen.
Ontwikkelingen na 2022
Het organisatiecomité, dat bestond uit Nederlanders én Bosniërs bleek steeds meer een Bosnisch karakter te krijgen en bestaat anno 2023 nog uitsluitend uit Bosniërs, in tegenstelling tot de oorspronkelijke opzet: Bosniërs én Nederlanders bepalen samen het karakter van de herdenking!
Als gevolg van de beslissing om geen Nederlandse mensen of organisaties te betrekken bij de organisatie van de herdenkingen, hebben de mensen van Stari Most -mede omdat de herdenking van karakter aan het veranderen was- besloten om de attributen die bij de herdenkingen steeds aanwezig waren -zoals het mobile monument, spandoeken met de grafkisten- niet meer ter beschikking te stellen voor de toekomstige herdenkingen. Voor deze attributen wordt een nieuwe bestemming gezocht.
Marš Mira
Flyer die werd uitgebracht bij de herdenking van 2018. Veel deelnemers ervaren deze mars als een ‘moment van verwerking’. Het geeft de herdenking een ‘actief element’.
Voorafgaand aan de herdenking wordt in Nederland sinds 2012 de Marš Mira (vredesmars) gelopen. Van Wassenaar via enkele ‘hoogtepunten’ zoals het Internationale Hof van Justitie en het Vredespaleis naar Het Plein in Den Haag. Deze mars wordt gelopen ter nagedachtenis van al die Bosniërs die door de bergen een veilig heenkomen zochten, toen Srebrenica op 11 juli 1995 werd overlopen door het Servische leger van Mladić. Tijdens deze afschuwelijke overlevingsmars hebben velen het leven gelaten. In Bosnië wordt jaarlijks de ‘echte’ Marš Mira gelopen; van Nezuk naar Potočari (in feite in tegengestelde richting van de vluchtenden in 1995). Een zware mars van drie dagen (vaak in tropische hitte) door de bergen. Als de deelnemers in Potočari zijn aangekomen begint de begrafenis.
Programma van de herdenkingen
Het mobiele monument. Dit monument was elk jaar op 11 juli te zien tijdens de herdenking. Voor het laatst in 2022.
De jaarlijkse Srebrenica-herdenkingen vonden plaats op Het Plein in Den Haag, een symbolisch geladen locatie:tussen het Binnenhof en het Ministerie van Defensie. Het is een plaats waar gerouwd wordt om degenen die vermoord werden, maar ook een plaats van ontmoeting in gezamenlijkheid, die helend werkt! Sinds 2022 vinden de herdenkingen plaats op andere locaties in Den Haag, omdat het Plein door bouwwerkzaamheden op het Binnenhof niet meer beschikbaar is voor herdenkingen.
Tijdens de bijeenkomst, bijgewoond door Bosnische nabestaanden en betrokken Nederlanders, worden toespraken gehouden, uitgesproken door politici en getuigen van de genocide, er worden gedichten gelezen, en gebeden uitgesproken door een Bosnische imam. Om 16.00u , het moment van de overval op Srebrenica door generaal Mladic en de zijnen, klinkt over Het Plein de Last Post. Namen worden voorgelezen van degenen die op dat moment in Potocari worden begraven in Potocari, de begraafplaats bij Srebrenica. Tenslotte werden ballonnen, voorzien van de namen van de slachtoffers, opgelaten. De ballonnen zijn nu vervangen door het hijsen van een baniervlag met de namen van de slachtoffers.
De jaarlijkse herdenking van de Srebrenica-genocide op 11 juli maakt het voor de overlevenden mogelijk om bij elkaar te zijn. Samen met hen die blijk geven aan hun meeleven door aanwezig te zijn.
Fotoboek met foto’s van de herdenkingen 2015 – 2018
Fotoboek met foto’s van de herdenkingen 2015 – 2018. De foto’s zijn gemaakt door de vak-fotograaf Fred Rohde.
De vakfotograaf Fred Rhode heeft jaren achtereen foto’s gemaakt van de herdenkingen, met inbegrip de Mars Mira. Samen met Caspar ten Dam heeft hij een boek uitgegeven met foto’s uit de periode 2015 – 2018. Caspar heeft de inleiding geschreven, en Fred heeft een selectie van zijn foto’s gemaakt. Het boek heeft de afmetingen:breed 30 cm, hoog 21 cm (dus A4 liggend). Het boek is gebonden met een stalen ringband. Hete boek bevat 61 pagina’s met foto’s. De uitgave is mede tot stand gekomen met steun van Internationaal Comité voor Humanitair Ingrijpen (ICHI) en SGTRS. Het boek is bij ons verkrijgbaar.
Hier een impressie over de begrafenis in Srebrenica in 2017.