Fietsbrug die de wijken Oog in Al met Leidsche Rijn verbindt. De brug is ‘democratisch’ vernoemd naar Dafne Schippers
Toen men met de bouw van de fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal begon, wist men nog niet wat de naam van de brug zou worden. De gemeente Utrecht had besloten om die naam ‘door het volk zelf’ te laten bepalen. Het werd de Dafne Schippersbrug. Wij hadden voorgesteld de brug naar Václav Havel te vernoemen.
Toen de brug eind 2015 in een vergevorderd stadium was, werd er een prijsvraag uitgeschreven, waarbij iedereen een voorstel voor een naam mocht indienen. Uitdrukkelijk werd gesteld, dat voorstellen van namen van nog in leven zijnde personen niet gehonoreerd zouden worden. Er werden 450 namen voorgesteld. De selectiecommissie had de volgende shortlist van 10 namen opgesteld (in alfabetische volgorde -sic-) met daarbij de motivering van de indieners:
Dafne Schippersbrug
Dafne Schippers is de trots van vele Utrechters, komt uit de wijk Oog in Al en zat in Leidsche Rijn op school. Bovendien refereert de naam ook mooi aan de schippers die er regelmatig onderdoor varen.
Everard Meysterbrug
Everard Meyster was de grondlegger van Oog in Al, en verwachtte dat hij vanaf zijn landgoed uitzicht zou hebben op de toekomstige stadsuitbreiding. Straks start er een route bij zijn huis die zijn landgoed verbindt met de grootste stadsuitbreiding (Leidsche Rijn) die Utrecht ooit gekend heeft.
Leeuwesteynbrug
Gewoon wat het is: een mooi klinkende naam voor een brug van Leeuwesteyn (deel van Leidsche Rijn) naar de bestaande stad Utrecht.
Het Oog op Leidscherijn
Als je vanuit Oog in Al de brug op gaat, zie je vanzelf op een bepaald moment in de verte het mooie Leidsche Rijn opduiken.
De Overbrugging
De Overbrugging wordt over het Amsterdam Rijnkanaal heen gebouwd om Leidsche Rijn en de binnenstad van Utrecht, die niet op elkaar aansluiten, met elkaar te verbinden. Hierbij wordt het Amsterdam Rijnkanaal ‘overbrugt’
Prins Johan Frisobrug
Prins Johan Friso is in Utrecht geboren. De brug komt dan vlakbij de brug van zijn vader, Prins Clausbrug, te liggen. Beiden legden ook verbindingen tussen mensen en waren dus feitelijk ook bruggenbouwers.
De Snelbinder
Met de Snelbinder maken we een snellere verbinding tussen Leidsche Rijn en de rest van Utrecht. Met de snelbinder binden we ze een beetje meer aan elkaar vast. Daarnaast verwijst de snelbinder natuurlijk naar de fiets.
Trajectumbrug
Een brug (trajectum) richting het voormalig Romeins Castellum, die de stad verbindt met Leidsche Rijn. De Romeinen bouwden rond 50 na Chr. een militair bouwproject langs de toenmalige Rijnloop in Utrecht, het fort Traiectum.
Victor Hugobrug
Gezien de ligging logisch om de naam te laten aansluiten bij het Victor Hugoplantsoen in Oog in Al. Victor Hugo neemt het woord en de verbeelding mee van de oude stad naar Leidsche Rijn en terug over zijn brug de Victor Hugobrug.
Witte brug
Uiteraard vanwege het ontwerp: de brug is wit. Wit staat voor licht, openheid en modernisering. Dit past bij het plan om Leidsche Rijn bij Utrecht te betrekken. Daarnaast past hij mooi naast ‘de gele brug’ die een stukje verderop ligt. Zo creëer je eenheid in de naamgeving van de bruggen.
-o-o-o-o-o-
Bij de selectiecommissie was het al bekend (of hadden de commissieleden voorkeur?), dat een vernoeming naar Dafne Schippers bij de meerderheid van de mensen de voorkeur had. Daarom vond de selectiecommissie dat hier een uitzondering gemaakt moest worden: het voorstel van de nog in leven zijnde persoon Dafne Schippers zou wel gehonoreerd kunnen worden.
SGTRS heeft een voorstel van een niet meer in leven zijnd persoon ingediend (met het voorgeschreven bewijs van toestemming van de directe nabestaande): de Tsjechische dissident, later president van Tsjecho-Slowakije/Tsjechië Václav Havel. Ons voorstel heeft het helaas niet gehaald. Haalde zelfs de short list niet. Gemiste kans. Want als we deze held niet memoreren door een kunstwerk naar hem te vernoemen, zal zijn leven geen geschiedenis worden. Wij zullen ons dan niet meer bewust zijn wat hij voor de Europese democratie heeft betekend. Slechts ‘sporthelden’ zullen ons bijblijven.
Hieronder ons voorstel om de fietsbrug Amsterdam−Rijnkanaal (Oog in Al – Leidsche Rijn) naar Václav Havel te vernoemen
Wij stellen voor om de fietsbrug te vernoemen naar Václav Havel. Onderstaand geven wij daarvoor een aantal argumenten, argumenten die het culturele, maatschappelijke en historische belang onderstrepen. Er is ook een pijnlijk argument bij, want tot nu toe is er geen enkele straat, plein, plantsoen, brug in ons land vernoemd naar Václav Havel, ondanks zijn grote betekenis voor de democratie. Dit in het kort. Hieronder leest u ons uitgebreidere betoog.
Václav Havel was tijdens de communistische dictatuur (tijdens de Koude Oorlog) in zijn land Tsjecho-Slowakije als dissident, maar ook als president, begaan met het milieu. Daarbij heeft hij zich ook ingezet voor enkele ‘groene’ initiatieven. Wanneer een fietsbrug naar hem vernoemd zou worden, dan is dit gepast. Maar er is meer.
Václav Havel was een begaafde schrijver en gebruikte zijn pen om politieke misstanden aan de kaak te stellen, waarbij vooral de gevestigde macht –in zijn geval de communistische machthebbers– het moest ontgelden. De fietsbrug begint (of eindigt) aan de zijde van Oog in Al bij het Victor Hugo plantsoen. Victor Hugo was net zoals Havel een begaafde schrijver. Ook hij heeft het met zijn pen opgenomen tegen de gevestigde macht; in zijn geval keizer Napoleon III. Dit heeft hij moeten betalen door in ballingschap te gaan. Ook hij heeft later hoge politieke functies bekleed, maar raakte, net zoals Havel, teleurgesteld in de praktische politiek. Zowel Václav Havel als Victor Hugo vonden meer bevrediging in hun schrijverschap. Dus hun levenslopen en maatschappelijke intenties vertonen grote overeenkomsten. Dus wanneer we over de Václav Havelbrug via het Victor Hugo plantsoen naar het ‘schrijverswijk’ zouden fietsen, dan zouden de namen ‘die voorbij komen’ harmoniëren.
Het fietspad gaat over het dak van de Montessori school. Václav Havel heeft zich weliswaar nooit publiekelijk uitgelaten over het Montessori onderwijs. Hoogstwaarschijnlijk, omdat hij kinderloos was. Wel is het een feit, dat ‘zijn’ dissidentenbeweging Charta ’77, die het geweldloos opnam tegen het regime, visies heeft ontwikkeld hoe te leven als ‘regime onafhankelijke’. Daartoe had men in Charta ’77 een ‘parallelle polis’ ontwikkeld. Daar was ook plaats van een eigen onderwijs, een soort Montessori onderwijs, weliswaar noodgedwongen, maar toch? Václav Havel was protagonist van de ‘parallelle polis’. In ieder geval is duidelijk, dat Václav Havel geen tegenstander had kunnen zijn van dit soort onderwijs.
Het doel van een brug is om het ‘obstakel’, het Amsterdam-Rijn kanaal te overbruggen. Dit kanaal gaat van Noord naar Zuid en vice versa. De brug die over dit ‘obstakel’ heengaat, gaat van West naar Oost en vice versa. Tijdens de Koude Oorlog was er sprake van het grote spanningsveld tussen Oost-West dat zich concentreerde in het IJzeren Gordijn. Václav Havel heeft zich op unieke wijze ingezet om dit spanningsveld te overbruggen, met als enige wapen zijn pen. Zijn essays en toneelstukken hebben hem enerzijds wereldberoemd gemaakt. Anderzijds heeft hij dit moeten betalen met jarenlange verblijven in gevangenissen. En toen hij president was geworden, bleef hij het opnemen voor hen die elders voor hun overtuiging in de gevangenis zaten, zoals Cubaanse en Chinese dissidenten. Daarom, als we deze brug naar hem zouden vernoemen, zou de brug een getuigenis zijn voor alles waar hij zijn hele leven heeft ingezet: als underdog en als president van Tsjecho-Slowakije, later Tsjechië, om de verschillen tussen Oost- en West-Europa te overbruggen en door onrecht waar dan ook aan de kaak te stellen. En deze verschillen manifesteren zich nu nog steeds in toenemende mate. Laat de ‘Václav Havelbrug’ ook een ode zijn aan hen die vervolgd worden omdat zij politiek onrecht geweldloos aan de kaak stellen.
Het zal een uniek feit zijn, wanneer deze brug naar Václav Havel vernoemd zal worden. Tot op de huidige dag is er geen enkele straat, plein, plantsoen, brug in ons land dat naar Václav Havel vernoemd, behalve dan twee gestileerde stoelen en tafel rondom een lindenboom –Havels Place–, op de Lange Voorhout in Den Haag. Václav Havel verdient beter!
Daarbij is er een voorkeur voor de ‘Václav Havelbrug’ boven de ‘Havelbrug’. Immers, met de voornaam (c uitspreken als ts) en achternaam wordt hij bijna altijd genoemd. Daarbij kan slechts de achternaam ‘Havel’ als naam voor de brug misverstanden oproepen. Want ten westen van Berlijn (Potsdam) stroomt er het riviertje Havel, en naar deze rivier zijn bij onze oosterburen onder meer straten vernoemd.
Ten slotte kan de Václav Havelbrug een blijvende herinnering zijn aan de jaren dat Utrecht en Brno partnersteden zijn geweest. De brug als een soort compensatie voor de verbroken stedenband.
Wij hebben van de nabestaande, de weduwe Dagmar Havlová, toestemming gekregen om haar overleden man te nomineren.
-o-o-o-o-o-
Over het ontstaan van straatnamen in Utrecht heeft Bettina van Santen een boekje geschreven met als titel ‘Altijd zoekend naar de juiste naam‘. Op pagina 73 beschrijft zij hoe de brug naar Dafe Schippers is vernoemd. De tekst hiervan vindt u hieronder.
Dafne Schippersbrug
Het laten meedenken van de bevolking betekende soms ook dat recente gebeurtenissen een grote invloed konden hebben op de naamgeving. Vooral de richtlijn om geen nog in leven zijnde personen te vernoemen, kwam dan ter discussie, zoals bleek bij de fietsbrug Oog in Al. In de jaren negentig waren bij de eerste discussies over de straatnamen in Leidsche Rijn ook de bruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal aan de orde gekomen. Naast verkeers- en spoorbruggen zou er een voetgangers-en fietsbrug komen. Deze brug verbond de wijken Oog in Al en Halve Maan met het nieuwe centrum van Leidsche Rijn. De commissie adviseerde destijds de naam van Hendrik Andriessen voor de brug, aansluitend bij het in Oog in Al gebruikte thema van componisten. Andriessen (1892-1981) was een beroemde organist, componist en dirigent en jarenlang leraar op de rooms-katholieke Kerkmuziekschool (aan de Plompetorengracht) en directeur van het Utrechts conservatorium. De kinderen van de componist werden om toestemming gevraagd en in 1998 werd de naam Hendrik Andriessenbrug met een B&W besluit vastgelegd. Toen het definitieve ontwerp van de fietsbrug in 2014 gereed kwam, bleken sommige raadsleden niet enthousiast over deze naam en zij stelden voor om de inwoners van de stad door middel van een prijsvraag de naam voor de brug te laten kiezen. De commissie was geen voorstander van het heroverwegen van een al gegeven naam en vond het ook tegenover de familie Andriessen niet juist. De prijsvraag ging echter door op verzoek van de gemeenteraad en de naam Hendrik Andriessenbrug werd ingetrokken. De componist kreeg gelukkig vervolgens wel een plantsoen bij het Amsterdam-Rijnkanaal naar zich vernoemd, vlakbij bij de kade met de naam van zijn muzikale evenknie Johan Wagenaar. In september 2015 startte de prijsvraag voor de nieuwe naam van de brug. De commissie had de bekende randvoorwaarden meegegeven, waaronder het goed uitspreekbaar zijn, het niet lijken op reeds bestaande namen en dat het geen nog in leven zijnde persoon mocht zijn, met uitzondering van het Koninklijk Huis. Een selectiecommissie waaronder de verantwoordelijke wethouder en twee bewoners uit de beide wijken, zou in overleg met de Commissie Straatnaamgeving op basis van de inzendingen een shortlist op stellen waar op gestemd kon worden. Op de vrijdag voordat de prijsvraag de lucht in zou gaan, werd de Utrechtse Dafne Schippers wereldkampioen op de tweehonderd meter sprint. Het was een unieke prestatie voor een Nederlandse atleet en onmiddellijk werd in de lokale media een oproep geplaatst om de nieuwe brug Dafne Schippersbrug te dopen. In overleg met de burgemeester werd besloten de prijsvraag gewoon door te laten gaan. Er kwamen 450 namen binnen, waaronder namen als Bicycloop, de ‘Brug van de meeste weerstand’, de Fedor den Hertogbrug (een in 2011 overleden wielrenner), de Rijk de Gooijerbrug en vele variaties met de naam Oog in Al én met de naam van Dafne Schippers. Uiteindelijk werd de naam van Dafne Schippers met een overgrote meerderheid gekozen. De Snelbinder en de Everard Meijster- brug eindigden op de tweede en derde plaats.
-o-o-o-o-o-
Wij hebben in december 2018 deze kwestie besproken met de straatnamencommissie van de stad Utrecht. Men bleek niet op de hoogte te zijn van ons voorstel om de brug naar Václav Havel te vernoemen. Indachtig het gezegde ‘gedane zaken nemen geen keer’ hebben wij daarom voorgesteld om de Karl Marxdreef (N230 deel van de noordelijke ring) te hernoemen naar Václav Havel. Daarbij hebben wij de argumenten genoemd, dat Havel onder het marxisme heeft geleden, en dat bovendien het marxisme niet meer van deze tijd is. Wij hebben de commissie er nog op gewezen, dat er geen huizen en bedrijven aan deze dreef liggen, dus dat deze naamswijziging geen consequenties heeft voor bewoners en bedrijven. De straatnamencommissie heeft ons verzoek niet gehonoreerd. Kennelijk was men bang, dat dit precedent zou geven voor andere voorstellen om straatnamen te hernoemen. Want eind 2018 speelde de kwestie dat een activistische groep bij de gemeente Utrecht erop aandrong om straten zoals de J.P. Coenstraat te hernoemen. Wel heeft de straatnamencommissie ons toegezegd, dat als er in de toekomst in een nieuwe wijk een straat zal zijn die geschikt is om naar Václav Havel te vernoemen, men dit zeker zal overwegen. Rijst de vraag, hoe dit te beargumenteren. Immers, Utrecht heeft niets met Václav Havel. Hij heeft Utrecht nooit bezocht. De brug en de dreef hadden ‘een verhaal’. Een toekomstige nieuwe straat niet.
Zie ook (op deze website) Vaclav Havelpad in Haarlem.