Gevangeniskelders Hohenschonahusen Berlijn

In de kelders van Hohenschönhausen. Links en rechts de gevangenisdeuren

De eerste jaarvergadering van het Platform werd op 8- 9 november 2012 in Berlijn gehouden in het gebouw van de gedenkplaats Hohenschönhausen, voormalige stasigevangenis, daarna Sovjet-gevangenis. Op 8 november onder meer een rondleiding door het gebouw.

Op 9 november de jaarvergadering. De vergadering heeft unaniem de lidmaatschapsaanvragen van acht nieuwe leden goedgekeurd. Instellingen en organisaties uit vijf EU-lidstaten, Moldavië en Canada. Dit brengt het totaal van de Platformleden, een jaar na de oprichting door 20 oprichtende instellingen en organisaties, op 37.

De leden hebben ook zeven leden benoemd voor de raad van toezicht van het platform, en een raad van toezicht formeel ingesteld.

Bestuurslid van SGTRS Klaas van der Horst maakte deze vergadering mee, en beschreef zijn indrukken in Het Reformatorisch Dagblad van 2 januari 2013 als volgt:

BERLIJN – Dictatuur is iets van het verleden. Maar waarom niet van de toekomst? Om te voorkomen dat landen uit het voormalige Oostblok weer terugvallen, stelt het Platform Europese Nagedachtenis en Geweten de vraag of dat te voorkomen is.

Oost-Berlijn. In deze werkplaats werden vroeger afluisterapparatuur en geheime camera’s voor de Stasi in elkaar gezet. Maar nu vergadert er een groep van vijftig mensen uit het voormalige Oostblok. De grote vraag is: Hoe kun je samenlevingen blijvend beschermen tegen nieuwe totalitaire bedreigingen.

Velen van hen beheren musea en monumenten van het totalitarisme, ze zetten zich in om archieven voor vernietiging te behoeden of doen educatief werk. Om samen sterker te staan, richtten ze vorig jaar het Platform Europese Nagedachtenis en Geweten op.

De zorg over de verwerking van het verleden is niet overbodig. Overheersing van de maatschappij door dictaturen is niet alleen iets van het verleden. Zelfs niet in Europa.

Wit-Rusland wordt wel ”de laatste dictatuur van Europa” genoemd, maar helemaal klopt dit niet. Ook in het Rusland van Vladimir Poetin worden de teugels al jarenlang telkens strakker aangehaald. Zelfs in Oekraïne en Bulgarije moet er voortdurend voor worden gewaakt dat de klok niet weer wordt teruggezet.

Zo zou de regering van de officieel prowesterse regering van Bojko Borisov in Bulgarije op 7 september plechtig de geboortedag van ex-dictator Todor Zjivkov hebben gevierd, als Bulgaarse actiegroepen niet hadden gedreigd hierover hun beklag te doen bij de Duitse bondskanselier Merkel. Borisov, die kort daarop een ontmoeting zou hebben met Merkel, vreesde voor te veel negatieve publiciteit en blies op het laatste moment de feestdag af. Tot zijn terugtreden in november 1989 was Zjivkov ?35 jaar aan de macht en daarmee de langst zittende dictator in het Oostblok. Onder zijn bewind onderdrukte de geheime staatspolitie DS elk afwijkend geluid met harde hand.

In de praktijk blijkt het lastig burgers om waakzaam te houden tegen bedreigingen van de vrijheid. „Veel mensen verdringen de ellende die ze hebben meegemaakt en zetten de weerbarstige realiteit van nu af tegen nostalgische herinneringen”, vertelt de Roemeense Ioana Boca. „Men zegt dan: Toen was er in ieder geval geen misdaad en was er gezondheidszorg voor iedereen. Daar komt bij dat de jongeren vaak niets weten over dat verleden. Ze zijn bezig met andere zaken.” Ook vanuit de overheden is de bijdrage soms teleurstellend, zo blijkt.

Het helpt evenmin dat er ook in West-Europa niet al te veel aandacht meer is voor het verleden van de toenmalige Oostbloklanden. Zo noemt de bekende Duitse schrijver Günther Grass de DDR zelfs „de meest comfortabele dictatuur van het Oostblok”, aldus directeur Hubertus Knabe van het Berlin Hohenschönhausen Gedachteniscentrum.

Blijkbaar is Grass zelf nooit in ”Schönhausen” op bezoek geweest, merken enkele aanwezigen op. Wie na een rondleiding langs de ondergrondse martelwerktuigen en na het aanhoren van verhalen over de Stasi­terreur de DDR nog „comfortabel” noemt, moet wel doof en blind zijn.

Het Platform Europese Nagedachtenis en Geweten heeft niet alleen aandacht voor het communisme. In de Baltische landen en Hongarije heeft het Duitse naziregime minstens evenveel kapotgemaakt. Ook dat is geen populair onderwerp, mede omdat er ter plaatse genoeg handlangers waren.

Als ouders geen interesse hebben, laat dan de kinderen maar komen om de gedenkplaatsen te bezoeken, zegt Albrecht Goetze, een oudere Oost-Duitser, met een twinkeling in zijn ogen. Goetze heeft in het voormalige gevangenkamp in Görlitz een herinneringscentrum opgezet met speciale aandacht voor de Franse componist Olivier Messiaen. Die heeft in gevangenschap in Görlitz zijn ”Quatuor pour la fin du temps” (kwartet voor het einde der tijden) gecomponeerd.

„Kinderen van een jaar of tien voelen vaak haarfijn aan wat ze moeten meenemen van zo’n een bezoek. Laten zij het maar weer aan hun ouders duidelijk maken.”

Drs. Klaas van der Horst